Het is noodzakelijk om snel concreet te worden. Dat stelt de Raad van State in een algemene waardering van de klimaat- en energieplannen die opstijgen uit de deze dinsdag gepresenteerde Miljoenennota. De verwoording van concrete maatregelen en inzicht in de effecten daarvan is een voorwaarde voor een breed gedragen transitie, luidt het advies aan Rutte III. Anders bestaat het gevaar dat de energietransitie uitmondt in nieuwe sociale scheidslijnen.
De Raad van State (RVS) neemt een sterk toegenomen aandacht waar voor het onderwerp klimaat en energie in de Miljoenennota. Nederland staat voor “een aanzienlijke transitieopgave” en die vormt volgens de Miljoenennota “aanleiding voor ambitieus klimaatbeleid”, stelt het adviescollege vast, verwijzend naar het sluiten van een Klimaatakkoord en de vorming van een Klimaatwet. Consensus over de noodzaak hiertoe is vanuit het oogpunt van brede welvaart winst, meent de RVS.
Om de transitie tot een succes te maken, moeten naast de overheid ook burgers en bedrijven fors investeren. Dit vraagt niet alleen om maximale kostenefficiëntie, constateert de RVS, “maar ook dat het transitiepad voldoende voorspelbaar is en een eindbeeld heeft”.
En daar schort het aan: “In het regeerakkoord en de Klimaatwet is nu wel een einddoel geformuleerd in termen van een percentage waarmee de uitstoot van broeikasgassen in 2050 moeten worden verminderd, maar hoe dat percentage moet worden bereikt, is nog in grote mate onduidelijk. Zeker nu de beoogde transitie nog in sterke mate in de ontwikkelingsfase is, zal dat burgers en bedrijven in veel gevallen kunnen afschrikken tot het doen van die noodzakelijke investeringen. Burgers en bedrijven moeten concreet kunnen nagaan wat hen te wachten staat.”
De Raad van State noemt het een onvermijdelijkheid dat het gedrag van mensen moet veranderen. Het adviescollege draagt ook aan hoe dit te bewerkstelligen: “Beprijzing van ongewenste milieugevolgen ligt […] voor de hand om consumptie- en productiepatronen in duurzame richting te veranderen.” Maar daar wordt te weinig voor gekozen, meent de RVS: “In de recente verkiezingsprogramma’s zijn genoemde prijsmaatregelen (bijvoorbeeld beprijzen personenmobiliteit via kilometerheffing, of hoog BTW-tarief glastuinbouw) vaker terug te vinden dan in het regeerakkoord of dan in het voorlopige Klimaatakkoord.”
De vervuiler betaalt
In de Miljoenennota staat het begrip ‘de vervuiler betaalt’ centraal. Daar heeft de Raad van State begrip voor, en bijvoorbeeld bij de productie van goederen kan dit principe een belangrijke sturende rol spelen. Maar er is een keerzijde wanneer deze mantra wordt toegepast op consumptie van goederen of gebruik van energie. “De energietransitie kan immers ook belangrijke sociaal-maatschappelijke gevolgen met zich brengen en kan zonder nader beleid vooral voor de sociaaleconomisch zwakkeren de grootste impact hebben.”
Mensen met lage inkomens hebben niet de mogelijkheid te investeren in elektrische auto’s of zonnepanelen op het dak, legt de RVS uit. Zij ontberen de middelen om de initiële, energiebesparende investeringen te doen, waar zij dus ook geen vruchten van kunnen plukken in de vorm van een lagere energierekening. “Tegelijkertijd worden zij wel geconfronteerd met de stijgende energiebelasting.”
De Raad van State stelt vast dat de energietransitie “belangrijke verdeelvraagstukken” met zich meebrengt. Het adviescollege weet zich gesteund door verkennend onderzoek van het Centraal Planbureau. Het kabinet dient ervoor te waken dat niet “nieuwe sociale scheidslijnen” ontstaan. Het is daarom “urgent” dat de kosten en baten van de energietransitie voor verschillende bevolkingsgroepen inzichtelijk worden gemaakt.
Bron: Energeia, Orla McDonald